རིགས་པ་གསར་པ་དང་འགལ་བ།
མཁན་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་བློ་གྲོས།
ཚན་རིག་གི་རིགས་པ་གསར་པ་དང་འགལ་བ། སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱིའི་དཔྱད་པ།
མཁན་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་བློ་གྲོས།
སྔ་རབས་ཀྱི་ཚན་རིག་རྙིང་པའི་ལྟ་བ་ཙམ་ལ་ཞེན་ལྟས་དམ་དུ་འཇུས་ཤིང་བློ་མིག་དོག་པའི་གཡམ་རྒྱུག་མཁན་མང་པོ་ཞིག་གིས་སྔར་གྱི་དངོས་གཙོ་པ་དག་གིས་སྨྲས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ལྟར་སྣང་རྣམས་ལ་བརྟེན་ནས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་མེད་པར་འདོད་མོད། དེང་དུས་ཀྱི་ཆེས་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་ཚན་རིག་གི་རིགས་པ་དང་འགལ་བ་ཡིན་ཏེ། ༡༩༦༣ ལོར་ནོ་པེ་ཨེར་གསོ་རིག་བྱ་དགའ་ཐོབ་པའི་དབྱིན་ཇིའི་ཚན་རིག་པ་ཡེ་ཧན་ཨེ་ཁུ་ལིས(Sir John Ec-des)ཀྱི་བྱ་དགའ་ཐོབ་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ཉིད་ལས། དབང་རྩའི་ཕྲ་ཕུང་ཕན་ཚུན་བར་གཟུགས་དབྱིབས་མེད་པའི་སྦྲེལ་བྱེད་ཀྱི་དངོས་པོ་ཞིག་འདུག་པ་དེ་ཉིད་རྣམ་ཤེས་ ཀྱི་གྲུབ་ཆ་རེད༑ ཅེས་དང༌། ཡང་ཁོང་གིས། མིའི་ལུས་པོའི་ནང་དུ་བེམ་པོ་མ་ཡིན་པའི་བསམ་བློ་དང་སེམས་ཤུགས་ཀྱི་མའམ་བདག་ཅིག་ཡིབས་ནས་ཡོད། དེ་ནི་མངལ་ཆགས་པའི་གནས་སྐབས་སམ་ཆེས་ན་ཕྲ་བའི་གནས་སྐབས་སུ་མིའི་ལུས་ཀྱི་ཀླད་ཆེན་ནང་དུ་ཞུགས་པ་སྟེ། དེས་ཀླད་ཆེན་ལ་དབང་སྒྱུར་བར་བྱེད་དེ། དཔེར་ན། མིའི་ཀླད་པས་གློག་གི་ཀླད་པ་ལ་བཀོད་འདོམས་བྱེད་པ་བཞིན་ནོ། །མིའི་གཟུགས་མེད་བེམ་མིན་གྱི་རྣམ་ཤེས་དེས་གདོས་བཅས་ཤ་ཁྲག་གི་ལུས་ཀྱི་ཀླད་ཆེན་ལ་དངོས་སུ་སྐུལ་འདེད་བྱེད་པ་སྟེ། ཀླད་ཆེན་ནང་གི་ཀླད་པའི་དབང་རྩའི་ཕྲ་ཕུང་རྣམས་ལ་བྱ་བ་བྱེད་དུ་འཇུག་པ་ཡིན་ནོ། །བེམ་མིན་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ངའམ་བདག་འདི་ནི་ཀླད་ཆེན་ཤི་བའི་རྗེས་སུ་ད་དུང་གནས་ལ་ཚེ་སྲོག་གི་བྱེད་ལས་ཀྱི་རྣམ་པའང་ཡོད་དེ། ནམ་ཡང་རྒྱུན་མི་འཆད་པར་གནས་རུང་ངོ༌། །ཞེས་ཟེར་རོ། །དེ་བཞིན་དུ། ཉོས་ཅུན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་པ་སྨྲ་བ་ཁྲ་ལུས་ཧྲི་ཤས་ལུན(SircharlesSherrington)ཏོན་གྱིས་ཀྱང༌། མིའི་ཤ་ཁྲག་གི་ལུས་ཀྱི་ནང་དུ་བེམ་མིན་གྱི་ངའམ་བདག་ཅིག་གནས་ཏེ༑ དེས་ཀླད་པ་ཆེ་ཆུང་ཁ་ལོ་སྒྱུར་ཅིང་ཡོད། ཅེས་ཟེར་རོ། །ཁ་ན་ཏའི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་དབང་རྩའི་སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་སྨྲ་བ་རབ་འབྱམས་པ་ཕན་ཧྥེ་ཐུ་ནས་ཀྱང་མིའི་རིགས་ལ་ཤ་ཁྲག་བེམ་པོའི་ལུས་ཤིག་ཡོད་པར་མ་ཟད། དབྱིབས་མེད་བེམ་མིན་གྱི་རྣམ་ཤེས་ཀྱང་ངེས་པར་ཡོད་དོ། །ཞེས་དང༌། ཨ་རིའི་ཁ་ལི་ཧྥོ་ཉི་ཡ་བཟོ་སློབ་ཆེན་མོའི་སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་དབང་རྩའི་སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་པ་རབ་འབྱམས་པ་ཧྲི་ཕེ་ལིས(Dr.Roger sperry)ཀྱིས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཀླད་ཆེན་ཕྱོགས་གཉིས་པོའི་ནུས་པ་ལ་དབྱེ་བ་ཞིབ་པར་ཕྱེས་ཏེ་བཤད་པས། ༡༩༨༡ ལོར་ནོ་པེ་ཨེར་གསོ་རིག་གསར་བཏོད་ཀྱི་བྱ་དགའ་ཐོབ། དེ་ལ་ཁོ་ན་རེ། མི་རྣམས་ཀྱི་ངའམ་བདག་དེ་ནི་ཁྱད་དུ་འཕགས་ཤིང་དགོས་གལ་ཆེ་བའི་བེམ་མིན་ཞིག་སྟེ། ཆགས་ཚུལ་རིམ་པ་རྙོག་དྲ་ཆེ་བའི་ལུས་ཀྱི་ཀླད་ཆེན་ནང་དུ་མངོན་ཞིང༌། ཀླད་ཆེན་གྱི་ཆ་ཤས་རེ་རེ་བཞིན་དབང་སྒྱུར་བར་བྱེད། ཅེས་དང༌། དབྱིན་ཇིའི་ཅུས་ལེ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རབ་འབྱམས་པ་མེ་ཁས་ dr་donaid་ mackay ཞེས་པས་ཀྱང༌། རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ངའམ་བདག་དེས་ལུས་ཀྱི་ཀླད་ཆེན་ཁ་ལོ་སྒྱུར་ཅིང༌། ཀླད་ཆེན་ཤི་བའི་རྗེས་སུ་ད་དུང་རྣམ་ཤེས་དེ་རྒྱུན་མི་འཆད་དུ་གནས་པར་འདོད་དོ།།
འཛམ་གླིང་ཧྲིལ་བོར་སྙན་གྲགས་རབ་ཏུ་འབར་བའི་རྩིས་རིག་རབ་འབྱམས་པ་ཡེ་ཧན་ཧྥང་ཉེས་མན DrJOHNYOnNeUMann ཞེས་པས་ཀྱང༌། མིའི་ལུས་ཀྱི་ནང་དུ་བེམ་མིན་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ངའམ་བདག་ཅིག་ཡོད་ཚོད་འདུག དེས་ལུས་ཀྱི་ཀླད་ཆེན་ལ་དབང་སྒྱུར་བར་བྱེད་ཅིང་དངོས་པོ་དག་ལའང་རྒྱང་མ་ནས་ཚོད་འཛིན་བྱེད་དོ། །ཞེས་ཟེར། ཧྥང་ཉེས་མན་འདི་ནི་ཚན་རིག་པ་ཤིན་ཏུ་མང་པོས་འཛམ་གླིང་གི་མི་ཀུན་ལས་ཆེས་རིག་པ་རྣོ་བར་བསྔགས་ཤིང༌། ནོ་པེ་ཨེར་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་བྱ་དགའ་འཐོབ་མཁན་ཧན་སུ་པེ་ཐུ Hans Bethe ཞེས་པ་ན་རེ། ངེད་ལ་སྐབས་འགར་ཡེ་ཧན་ཧྥང་ཉེས་མན་ལྟ་བུའི་ཀླད་པ་རྣོན་པོ་འདིས་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཁམས་འདིར་རང་རེ་མིའི་རིགས་ལས་ཀྱང་བརྒལ་བའི་ཆེས་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་རིགས་ཤིག་ཡོད་ཅེས་ང་ཚོ་ལ་བརྡ་སྟོན་པ་མིན་ནམ་སྙམ་དུ་དོགས་པ་ཞིག་འགོག་མེད་དུ་འཆར་འོང་གྱིན་འདུག་ཅེས་ཧྥང་ཉེས་མན་ལ་བསྟོད་བསྔགས་ཆེར་བྱས། དེ་བཞིན་དུ་ ༡༩༦༣ ལོར་ནོ་པེ་ཨེར་དངོས་ཁམས་རིགས་པའི་བྱ་དགའ་འཐོབ་མཁན་རབ་འབྱམས་པ་ཡོས་ཅུན་ཝེ་གུ་ན་ Dr. EUgeme wignor ཞེས་པ་འདི་དུས་རབས་འདིའི་ཆེས་རླབས་ཆེ་བའི་ཚན་རིག་པའི་གྲས་ཤིག་རེད། འདིས་ཀྱང་ཧྥང་ཉེས་མན་གྱིས་མི་ལ་བེམ་མིན་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཞིག་ཡོད་པ་དང་དེས་དངོས་པོ་རྣམས་ལ་འགྱུར་བ་སྐྱེད་ཐུབ་ཅེས་སྨྲས་པའི་ལྟ་བ་དེར་ཡི་རངས་ཤུགས་ཆེན་བྱེད་པར་འདུག་གོ །ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་ཀླད་པའི་ཚན་རིག་པ༑ ནོ་པེ་ཨེར་བྱ་དགའ་འཐོབ་མཁན་མཁས་དབང་ཨེ་ཁུར་སུུ་དགེ་རྒན་ཆེན་མོས་ལོ་མང་པོར་ཀླད་ཆེན་ལ་ཚན་རིག་གིས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཏེ། རྣམ་པར་ཤེས་པ་ནི་བེམ་པོ་བཞིན་དུ་རང་སྐྱ་ཐུབ་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་སྟེ། ཀླད་ཆེན་གྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ལ་བརྟེན་ནས་གནས་ལ། ཀླད་ཆེན་ནི་རྣམ་ཤེས་དེའི་ཉེར་སྤྱོད་ཙམ་ཞིག་ཡིན་པར་ཤེས། དེ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཁོང་གིས་མི་ཤི་བའི་འོག་ཏུ་རྒྱུན་འཆད་པར་སྨྲ་བ་ལ་རྒྱུ་མཚན་མེད་པར་འདོད་པའི་ཚུལ་ཡང༌། ཀླད་ཆེན་ཚན་རིག་པ་འདི་དང་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་སྨྲ་བ་པོ་ཕེས་རྣམ་གཉིས་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་བརྩམས་པའི་གཞུང༌། བདག་དང་དེའི་ཀླད་ཆེན་ཞེས་པ་ལས། རྣམ་ཤེས་འདི་གཟུགས་སོགས་བེམ་པོ་རྣམས་བཞིན་དུ་ལོགས་སུ་རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་ཡིན་གྱི་བེམ་པོའི་གནས་སྐབས་ལ་བཏགས་པ་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་བཤད། དེང་རབས་ཀྱི་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་སེམས་ཁམས་རིག་པ་སྨྲ་བ (Jung) ཅོང་ཀིས་བརྩམས་པའི་རྣམ་ཤེས་འཚོལ་མཁན་དེང་རབས་ཀྱི་མི་ཞེས་བྱ་བ་ལས། ཀླད་ཆེན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཙམ་གྱིས་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཞར་ལ་ བེམ་པོའི་གནས་སྐབས་ལ་བཏགས་པ་མཆན། ཐོན་པའི་སྣང་བ་ཙམ་ཞིག་ཡིན་པའི་བདེན་དཔང་བྱེད་མི་ནུས་ཏེ། ཞེས་དང༌། ཀླད་ཆེན་གྱི་ཆགས་ཚུལ་དང་སེམས་ཁམས་རིག་པས་ནི་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་བྱུང་ཚུལ་ལ་འགྲེལ་བཤད་ཅི་ཡང་བྱས་མེད་དོ།།
སེམས་ཀྱི་རང་གཤིས་ནི་གཞན་གྱི་ངོ་བོར་འགྱུར་མི་སྲིད་པའི་ཐུན་མིན་ཞིག་ཡིན། ཞེས་དང༌། དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་ཚན་རིག་གསར་གདོད་མཁན་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་ཐོབ་པ་ཨེ་ཏིས་ཧྲན་གྱིས། སེམས་ཅན་གྱི་སྲོག་ནི་དངོས་པོ་གཞན་རྣམས་བཞིན་དུ་རྒྱུན་མི་འཆད་པར་གནས་ཤིང༌། མི་ཤི་བའི་རྗེས་རྣམ་ཤེས་ནི་ལུས་གཞན་ཞིག་ལ་ཞུགས་ནས་བར་མེད་དུ་འཁོར་བ་ཡིན་པར་ངེད་ཡིད་ཆེས་ཀྱིན་ཡོད། ཅེས་དང༌། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་མུས་ཏིས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ཤི་བའི་ཞིབ་འཇུག་ཅེས་པ་ལས། རྣམ་ཤེས་ཀླད་ཆེན་དང་བྲལ་ནས་རང་རྐྱ་ཐུབ་པར་མ་ཟད། ཀླད་ཆེན་ཉེར་སྤྱོད་དུ་བྱས་ཏེ་ནུས་པ་སྣ་ཚོགས་འདོན་ཐུབ་བོ། །ཅེས་དང༌། ཧྥོ་ལ་མན་ལོན་གྱིས་བརྩམས་པའི་ཤི་བ་དང་དེའི་གསང་བ་ཞེས་པ་ལས། སེམས་ནི་རང་རྐྱ་ཐུབ་པ་ཡིན་ལ། རྒྱུ་མཚན་དེའི་ཕྱིར་རྒྱུན་མི་འཆད་པའང་ཡིན་ནོ། ། ཞེས་དང༌། འཇར་མན་གྱི་སྙན་གྲགས་ལྡན་པའི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་པ་ཧྲོས་པེན་ཧ་ཡིས་ཀྱང༌། ཤི་བ་ནི་གཟུགས་ཕུང་གི་ཐ་མ་ཡིན་གྱི་རང་ཉིད་གནས་པའི་ཐ་མ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །ཞེས་བཤད་དོ། །
དེ་ལྟར་ད་ལྟའི་ཚན་རིག་པའི་ནང་ནས་བློ་རྣོ་བའི་ཡང་རྩེར་སོན་པ་དག་གིས་ཆེས་སྔོན་ཐོན་གྱི་འཕྲུལ་ཆས་རྣམས་ཀྱིས་བརྟགས་པ་ན་སེམས་ཀླད་ཆེན་གྱི་ཆ་ཤས་ཙམ་ཡིན་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་དེ་ནི་དཔྱད་མི་བཟོད་པར་མཐོང་ནས་དེ་ཁོ་ནའི་རྗེས་ཟློས་མ་བྱས་པར་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་བ་གསར་པ་བཟུང་ངོ༌། །སྔོན་དུས་སུ་ཚན་རིག་པ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཉེས་ཏུན་གྱི་ལྟ་བ་ལ་གཙིགས་ཆེན་བྱེད། དེ་རྗེས་ཨེ་དབྱིན་སུ་ཐན་བྱུང་ནས་ལྟོས་གྲུབ་སྨྲ་བའི་རིགས་པ་བསྟན་པས་ཐམས་ཅད་དེའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་སྔ་མ་ལ་ཡིད་ཆེས་མཁན་མ་བྱུང༌། ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་འདི་ལྟ་བུ་མང་པོ་བྱུང༌། དེ་བཞིན་དུ་ད་ལྟ་ཡང་རྣམ་ཤེས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སུ་སྨྲ་བ་དག་གི་ལྟ་བ་ནི་ཕལ་ཆེར་མེ་ཤི་བའི་དུད་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་པའི་གནས་སྐབས་མངོན་དུ་འགྱུར་བ་ལ་ཉེ་བར་སླེབས་འདུག་སྟེ། ཁོ་ལོམ་པི་ཡ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་རབ་འབྱམས་པ་ལོ་ཕེ་ཏོས་ལོས་མེན་ན་རེ། དེང་རབས་ཀྱི་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ནི་མདུན་ལམ་ཟད་པར་གྱུར་པའི་ལམ་ཞིག་གི་ཐོག་ཏུ་གཏན་སྡོད་བྱས་འདུག་ཅེས་ཟེར་བ་བཞིན་ནོ།།
མདོར་ན། འགའ་ཞིག་གིས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་མེད་པ་འདི་ཚན་རིག་གིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ཞེས་ཚན་རིག་ལ་རྒྱུས་མེད་པ་དག་གི་མདུན་དུ་སོང་སྟེ། ཧ་ཅང་མཐིལ་ཕྱིན་པར་ཤེས་ཁུལ་གྱིས་སྨྲ་བར་བྱེད་ཀྱང༌། ཞིབ་ཏུ་བརྟགས་ན་ཚན་རིག་གིས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་མེད་པ་གཏན་ནས་མི་འགྲུབ་པ་ཤེས་དགོས། ཚན་རིག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ནུབ་ཕྱོགས་ཡིན་པས་ད་ལྟ་ནུབ་ཕྱོགས་པའི་མཁས་པ་གཟུ་བོར་གནས་པ་དག་གི་ཅི་ཟེར་ཤེས་པར་གྱིས་ཤིག དེས་ན་རིགས་པས་གང་གྲུབ་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ན་མཛེས་པ་ཡིན་གྱི། ཨུ་ཚུགས་ལ་མིང་སྙན་པོ་ཇི་ལྟར་བཏགས་ཀྱང་སྙིང་པོ་མེད་དོ། ། སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱིའི་རྣམ་གཞག་སྲིད་པ་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ལས་བཤུས་ཕབ་བྱས།
རྩོམ་སྒྲིག་པ། འཕགས་མི།
